Om overtru, humbug og bakst

Gutane er attende i gamlelandet, men her kjem ei lita, forsinka skrøne frå India og Nepal.

21.04. | Borda bugnar av bakst og asiatiske rytmar dunkar i lufta. Vi blir vinka inn i eit rikt dekorert telt der munkar og andre karar forsyner seg frå dei gilde matfata og drikk lokalbrygga øl. I formen er det mest som å vere på syttandemaifeiring på Lora grendahus. Dei gamle sitt på stolar og benkar medan dei snakkar laust om vêr og naboar. Dei vaksne har ungar på armen og i vognar og borna spring leikande mellom bord og telt. Det er program og framsyningar av dans og song, foreldre er stolte og borna nervøse. Desse inntrykka siv inn gjennom glipen i teltopninga medan unge damer serverar meir mat og drikke. Losar er tibetansk nyttår og vi er dregne med på leiken. Munkar går i ring medan dei slår på digre trommar og maskekledde skapningar jagar vonde andar ut av huset. Vi feirar kanskje tibetansk nyttår, men vi er ikkje i Tibet. Vi held til i Yuksom, ein liten plass i regionen Sikkim som vart ein del av India på syttitalet. Det gamle kongeriket ligg rett ved grensa til Tibet og frykta kanskje dei ville lide same skjebne som nabolandet om dei ikkje slo seg saman med India.

Syttande mai på Lora? Hans er bak stonga i midten. Foto: Håkon

For i 1969 vart Tibet invadert av Kina og den maoistiske kulturrevolusjonen var særleg hard mot buddhistane her. Dalai Lama, som var både verdsleg og religiøs leiar i, flykta saman med mange av hans landsmenn. Nokre reiste til Nepal, men mange kom til India og kongeriket Sikkim. Difor kan vi ferie tibetansk nyttår her i India og difor har Tibet ei eksilregjering i indiske Dharamsala. Sidan den gong har Dalai Lama reist verda rundt som talsmann for fred og spesielt når det gjeld heimlandet i fjella ved Himalaya. Attende i Sikkim står eit telt midt på den store plassen og inni er ein over nitti år gamal munk som nettopp er ferdig med ei periode med intens meditasjon, som vara heile åtte månader. Han har sjølv vore ei lang periode i Tibet, men vart teke av kinesarane og satt 22 år i fengsel frå 1969 til 1991. No sitt han på eit troneliknande sete medan han gir ut velsigningar i aust og vest. Eigentleg skulle vi stikke bortom og bli velsigna vi òg, men før vi visste ordet av det hadde han trekt seg attende til eit hus like ved.

Heftig framsyning. Foto: Hans

Sjølv om vi ikkje var velsigna våga vi likevel å reise vidare til Nepal for å sjå om fjella i Himalaya kunne måle seg med Snøhetta og Svånåtind. I Langtangdalen var tindane kvasse og over tre gonger så høge som den fenomenale austtoppen på Snøhetta. I landsbyen Syabrubesi stoppar bussen og neste dag blir vi venar med stigen. Litt over ei mil lengre opp langs vegen er grensa til Tibet og stigen vi gjekk på var før ein handelsveg til dette landet. Kanskje var det sherpafolk som bar tunge laster med heimevevde klede og yakskinn på denne stigen for hundre år sidan. No ber dei heller øl og snickers til gjestehusa slik at turfolk kan få stilt tørsten og kvele svolten. Stigen går bratt i byrjinga og utsikta blir raskt spektakulær og i sør er horisonten dekka av snøkledde fjell. Vi får servert det legendariske rismåltidet “dal bhat” til lunsj som omfattar potetcurry, linsesuppe, stekt kål og ein stor risporsjon. Når tallerken er tømt får du meir og maten smakar riktig godt. Vi har fått inntrykk av at dei lokale et dette nesten til kvart måltid. Ein dag til går med før vi er oppe på 3800 meter over havet der om lag ein halv meter snø dekkar bakken. Til tross for ei imponerande mengd med høgdemeter er vi fortsatt i dalbotn og Langtang Lirung tronar like ved, 7200 meter over havet.

Enden av Langtangdalen i Kyanjin Gompa. Oppe i skyene skimtar ein snøkvite Langtang Lirung. Foto: Håkon

Det går ein raud tråd mellom Langtang og Sikkim for den tibetanske buddhismen står like sterkt her, som i den indiske provinsen. Bønnehjula, som er store eller små sylindrar med heilage inskripsjonar finn du mest overalt. Langsmed stigen har dei bygd små steinhus og inni er det bønnehjul drive av vasskraft, som ei gamaldags kvern i Noreg. Når bønnehjula snurrar blir heilage mantra spredd ut i verda. Ofte var det gamle karar med bønnehjul på ein pinne som dei spann konstant rundt på. Vi ser òg ei rekkje gamle tofter etter eksiltibetanarar som har bygd seg steinhus og lange gjerde for å halde kontroll på bodskapen. Tibetanarane er no for det meste bortreist, men bodskapen i form av yak trivst fortsatt like godt. Dyret som best kan skildrast som ei blanding mellom moskus og ku, gir mjølk og i Langtang er det tre ysteri som foredlar denne. Sjølv kjøpte vi ein kilo og hadde ost til lunsj i ei veke framover. Fjella kunne nok måle seg med Svånåtind og sjølv Snøhetta. Baksida til dei spektakulære fjelltoppane er at dei er langt mindre tilgjengelege for den jamne kar og terrenget gjer det tilnærma umogleg å gå ei lengre distanse på ski. I Himalaya har du likevel eit kulturelt og religiøst aspekt ved høgfjellet som ein ikkje finn i Noreg. Langs stigen ser du steintavler med heilage inskripsjonar, vassdrivne bønnehjul og endelause snorer med bønneflagg. Dette er eksotisk og trekk turistar frå heile verda.

Hans studerer ein stupa med ein buddhafigur inni. Foto: Håkon

Langtang er så eksotisk at hundrevis av turgåarar strøymer fram og attende dagleg i høgsesongen. Berarar fører madrassar, øl, snickers og cola innover stigane til dei mangfaldige gjestehusa du finn her. På stigen merka vi godt den beinharde konkurransen mellom nepalesarane i reiselivsbransjen. Ein luguber kar sa at stigen var attsnødd slik at vi skulle stoppe og sove hjå han. Liknande humbug skal du sjå lenge etter. “Tea, dal bhat? Have some lunsj? Get some rest?”, kom det frå gamle damer i tradisjonelle drakter med gylne ringar i øyra. For Nepal er av verdas fattigaste land og inntekter frå turistar kan bety mykje for ein fattig familie. Og det er kanskje nettopp difor det er så spesielt å sjå korleis det blir bygd steinhus til bønnehjula og laga steintavler for dei daude når den jamne nepaleser sjølv har det så trongt. Held religion og overtru dei fattige tilbake fordi dei ikkje brukar krefter på arbeid som kunne gitt meir inntekt? Eller er det slik at når ein ikkje har så store materielle verdiar, er det desto viktigare å vere rik i sjel og ande? Attende i gamle Noreg brukar mange for mykje kreftar på arbeid som gir inntekt. Kanskje vi burde bygge nokre bønnehjul her òg.

-Håkon

Tur, trekking og triksing

15.03. |  Å gå tur i Himalaya har vore på bøttelista vår heilt sidan vi sat med kake og kaffi i stova på Leirmo og hamra ut reiseplanar. Reisa har teke oss til indiske Sikkim, fjellprovinsen som er skvisa mellom juvelane  Tibet, Nepal og Bhutan. Vel framme i Gangtok, hovudstaden i Sikkim, skulle det vise seg at det var lettare sagt enn gjort å gå tur her. Vi brukte fleire dagar på å snakke med den eine turopertøren etter den andre. Med Tibet som næraste nabo må ein søkje myndigheitene om løyve for å leggje ut på tur. Uklare meldingar om storm og snogvér gjorde det vanskeleg for oss å vurdere om det var forsvarleg å stryke til fjells. Vi fekk snart innblikk i kor lett det er å skli i gjørma til den skitne turindustrien.

Turoperatøren vi endte opp med var eventyraren mister Deebee. Etter fleire sprakete telefonsamtaler dukka han opp, snøvlande og med lovord om låg pris og godt opplegg. Vi burde nok ha lukta lunta allereie da, men det var valentinsdag og det var lett å få sympati med den einslege Deebee.  Sjølv har han arbeida som berar og guide, og han skraut av å vere fyrste mann opp ein sjutusenmetring som vi ikkje hugsar namnet på. No har han lagt isøksa på hylla til fordel for ei administrerande stilling som turplanleggjar. Da han lurte på om vi ville vere med ut på byen, var det vanskeleg å seie nei. Det var tydleg at både han og kompisen, som også var med ut for å prøve lukka på valentinsdagen, har gjort det godt i bransja. Duoen er kjend som "kongen og prinsen" av Yuksom. Kompisen har reist eit flunkande nytt hotell for turgåarar og yakstallen til Deebee husar over to hundre dyr.

Frå venstre: Tindeprinsen mister Deebee, hotellkongen vi aldri fekk namnet på og landstrykaren Håkon. Foto: Hans

Dei to gode kameratane gav oss skyss fram til Yoksum, trekkinghovudstaden i Sikkim. Hotellkongen hadde vore utvekslingsstudent i Sveits og fortalte om eit breitt utval av kjærestar rundt om frå heile verda. På eit tidspunkt hadde han visstnok snusa på ei norsk jente. No har han lagt lokk på kvinnebedåraren i seg, til fordel for kone og born. "I have to be a good boy now," forklarer han. Vel framme i landsbyen venta kona til kongen med deilige nordindiske rettar og Mister Deebee viste veg til kvar vår seng på luksushotellet. Han forsikra oss om at dette på ingen måte var noko kommersielt, berre ein venleg gest oss vener imellom.

Skulle vi ta det karane sa for god fisk? Den overdådige påspanderinga vitna fælt om ugler i mosen. Samstundes var duoen både sjarmerande og overbevisande. Var det heile eit psykologisk spel for å få oss på kroken? Var det verkeleg mogleg å gå i fjellet, det var jo trass i alt utanfor sesongen? Mange av dei vi snakka med i Gangtok rista skeptisk på hovudet når vi nemnde namnet "Dzongri". Vi var i villrede. Håkon ser på meg, "better to be safe than sorry", seier han barskt. Før sola hadde stått opp morgonen etter lista vi oss ut døra, ut av grepet til taskenspelarane. 

Morgonstemning og full oppvarting. Høgare standard har vi ikkje vorte servert på heile reisa. Foto: Hans

Nede i landsbyen traff vi på tyske Michael og trekkingoperatøren Red Panda. Den raude pandaen arrangerte tur til halv pris samanlikna med det mister Deebee ville prakke på oss. Med eiga kokk, to guidar, to berarar og fire yakar la vi ut på ekspedisjon til Dzongri på 4200 moh. Sjølve opplegget var skreddarsydd og litt kjedleg, men for oss som ikkje er vande med skikkeleg høgfjell og høgdesjuke var det ein fin forsmak på Himalaya. Vi fekk knallvér med sol frå klar himmel og utsikta var vakker og vill. På toppen fekk vi sjå Kanchenjunga bade seg i glansen til ein brennande heit soloppgang. Det var likevel eit annleis og fattigare friluftsliv enn det vi driv med heime. Same kor høgt ein går kan ikkje opplevinga måle seg med fridomskjenslen ved skitur med telt og primus innover dei norske viddene.

Oh baby. Foto: Hans

Medan vi var ved verdas tredje høgaste fjell vart Mister Deebee att nede i låglandet med verdas lengste maske. Han følte seg nok  snytt etter å ha gått tomhendt frå så mykje smisk og smørjing. Det er ei sleip bransje, men om ein leiter godt nok finn ein dei med hjartet på rette staden.

- Hans

I kongeleg selskap

Vi er i nordlege India, men skranglete nett og dårleg tid har sett ein brems for skrivinga. Her er ei soge frå Myanmar.

26.02. | Planen var å ta båt frå Katha til Mandalay, for å fullføre rundreisa i nord ved å sakte gli ned Irrawaddyelva. Vi hadde kjøpt inn komplett uteliggarpakke, med pledd, matte og luve, og var rusta både fysisk og mentalt til eit døgn på dekk. Men å ta denne båten skulle vise seg å vere lettare sagt enn gjort. Trass i kva dei lokale og karane i båtinformasjonen fortalde oss om ankomst og avreise, ville ikkje båten dukke opp. Vi var tre dagar båtfaste i Katha.

Ho Mor Åse seier at som regel så er ikkje ting så galne at dei ikkje er gode for noko. Visdomsorda frå ho gamlemor skulle vise seg gjeldande også her, under den traumatiske ventinga på skipper og skute. På veg til og frå kaia gjekk vi nemleg forbi eit rett livleg kalas. Karar i rutete sarongar hadde stimla seg rundt eit av borda ved den vegsidesliggjande testova. Latter og høge tilrop tyda på at det kunne løne seg å sjå innom. Med utsikt over Irrawaddy braka burmeserane saman med hestar og tårn. Ein gut med oransje lugg geleida oss til eit bord og fann fram både sjakkbrett og tidtakingsapp. Guten med luggen kom dit kvar dag med hest og kjerre, for han var jockey og jobba i sjakkbula på si. Det var tydleg at det var ein eksklusiv herreklubb vi hadde trakka oss inn i. Det var berre to kvinner å observere. Den eine dama var på kjøknet, og den andre kom snøgt innom for å kjefte på ektemannen. Ho var nok lei av at han sneik seg unna for å henge med kompisane. Etter tre dagar med tedrikking frå morgon til kveld skulle vi bli godt kjende både med spel og spelarar.

Ein kan dele dei burmesiske karane inn i to kategoriar. Dei med og dei utan sarong. Karane i sjakklubben bér stolt på sarongen. Dei står i sterk kontrast til skinnjakkene, både i utsjånad og framtoning. Skinnjakkene finn ein på lugubre bular, der dei stirar stygt på deg gjennom tett tobakksrøyk. Det har lenge vore gnissningar mellom dei militære og dei intellektuelle i Myanmar. Da det militære tok over vart dei med litt for mykje mellom øyra tvangsutsendte. Det skulle ikkje ta lang tid før ein såg kva katastrofale konsekvensar dette skulle få, for det vert ikkje mykje flyt på eit brett med brikkar som berre går rett fram. Av alle dei asiatiske diktatura frå etterkrigstida er Myanmar det som verkeleg heng fast i bakevja, kavande og hjelpelaust.

Tida i Katha skulle vise seg å bli riktig så trivleg. Til slutt kasta vi inn handkledet og tok nattbuss til Mandalay. Båtturen lyt vente til neste gong og den ubrukte uteliggjarpakka fekk nye og meir trengjande eigarar. Sarongkarane er med oss på reisa. Vi har skaffa oss ei utgåve reisesjakk som vi dreg fram nå vi har ei ledig stund – og på reise er det mange av dei.

- Hans